gelişim alanları sayfa 24

                GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Gelişim;kalıtım ve çevrenin etkileşmesi sonucu ortaya çıkar.Bu gelişimi kalıtım mı,yoksa çevre mi daha çok etkiler sorusunu ortaya atar.Örneğin;çocuğun ana babasından birine benzemesi kalıtımın daha fazla etkili olduğunu,çocuğun dil gelişiminde ve toplumsal davranışlarında çevrenin daha fazla etkili olduğunu gösterir.

Kalıtım                         

Annenin yumurtası ile babadan gelen spermin döllenmesi sonucu “zigot” oluşur ve insan yaşamı başlamış olur.Her hücre gibi,döllenmiş hücrenin de başlıca üç kısmı vardır.(1)Çekirdek, (2)Protoplazma, (3)Zar. Kalıtım bakımından önemli olan çekirdektir.Çekirdeğin içerisinde kromozom vardır.Yumurta ve spermde bulunan 23’er adet kromozomun birleşmesiyle zigotun çekirdeğinde 46 adet kromozom bulunur.Bir kromozomda 20.000 gen vardır.Genlerin yapıtaşı DNA aminoasitleridir. Bütün kalıtımsal özelliklerle ilgili kodlar DNA’dadır.Yüzlerce yumurta ve spermden sadece bir tanesi döllendiğinden dolayı aynı anne ve babadan farklı özellikte çocuklar doğar.

Annenin cinsiyet kromozomu “X”, babanın cinsiyet kromozomu “X” ve “Y”dir.Dişinin (X)’i erkeğin (Y) kromozomu birleşince (XY) kromozomlu erkek,dişinin (X)’i erkeğin (X)’i birleşince (XX) kromozomlu kız birey oluşur.

Genotip ve fenotip canlının kalıtımsal yapısını tanımlar.Genotip canlının ana babasından kalıtımla sahip olduğu genetik kodlamaların genelidir. Fenotip kişinin genotip ‘inin göstergesidir.

Hormonlar :Endokrin bezlerinden salgılanan hormonlar kan ile vücuda yayılır.Vücut büyüklüğünü,iç dengeyi ve üremeyi sağlar.Büyüme ve gelişmeyi ayarlar.

Hipofiz Bezi :Hipofiz hormonları diğer endokrin bezlerinin salgılarını denetler. “Somototropin” hormonu büyüme çağından sonra fazla salgılandığında el ayak ve kafa tası kemikleri fazla büyür.Bu anormallik akromegalidir.

Tiroit ve Paratiroit Bezi : Tiroksin hormonu vücut metabolizmasını düzenler.Küçük yaşlarda fazla salgılanması “kretenizm” denilen cücelik ve zeka geriliğine sebep olur. Erişkinlerde az salgılanırsa metabolizma yavaşlar ve vücut ısısı düşer. Paratiroit bezi vücudun fosfor dengesini, kemiklerin gelişmesini, kasların ve sinir sisteminin çalışmasını etkiler.

Böbrek Üstü Bezleri : Kortizol;kan şekerini arttırır,karbonhidrat,protein ve yağı düzenler. Adrenalin ve Nöradranalin;heyecan ,korku,sinirlenme ,üzüntü vs. gibi olaylarda salgı artar.Kandaki seviye artar,kalbin atışı hızlanır,kan basıncı yükselir.Nöradranalin ise etkilerin etkisini azaltır ve fazla yorulmamayı sağlar. Adrenal Eşey Hormonu;fazla çalışırsa erkeklerde erken ergenliğe girme,kızlarda ise ses kalınlaşır,sakal çıkar,erkeksi özellik görülür.

Eşeysel Bezler :Dişilerde çift yumurtalık ergenlik dönemine ulaştığı östrojen ve progesteron hormonları salgılar.Östrojen ses gelişimini,üreme organlarının gelişimini,dişiye özgü vücut yapısını kazandırır.Progesteron gebeliğe hazırlar. Erkeklerde testeron hormonu ile sakal,bıyık çıkması,sesin kalınlaşması,kemiklerin gelişmesi ve kasların yapısını belirler.

Çevre

Doğum öncesi ve doğum sonrası gelişimi etkileyen çevre faktörleri kalıtım bağlamında sahip olan özelliklerin ortaya çıkmasını sağlarlar.

Hastalık :Anne hamileyken şeker hastalığı,yüksek tansiyon,şişmanlık gibi metabolizma hastalıklar geçirirse ölü doğum ve düşüklere sebep verir.Eğer kızamık,grip,suçiçeği gibi hastalıklar geçirirse sağır,kör,geri zekalı,kalp rahatsızlığı olan bebekler doğar.

Kimyasallar ve Çevre Kirliliği :Doktor denetimi dışında kullanılan muhtelif ilaçlar,sigara ,çevre kirliliği düşük kilolu ve düşüklere sebep olur.

Beslenme: Annenin kötü beslenmesi fetüs’ü olumsuz etkiler.

Stres :Anne hamileyken stres,aşırı uyarılma,aşırı heyecan ve korku yaşamışsa fetüs’te damak ,dudak gelişimini aksattırır.Düşük kilolu,sinirli ve sindirim sorunları olan bebekler doğar.

Gelişimi etkileyen dış etkenler;özdeksel(maddi) ve tinsel(manevi) olmak üzere iki büyük kısım’a ayrılır.Özdeksel olarak aldığı besin önemlidir. Çocuğun özellikle ilk yaşlarda iyi besine gereksinmesi vardır.Et,süt,yumurta gibi hayvansal besinler çocuğun beslenmesinde büyük rol oynar.

Vitaminler bedenin en önemli organı olan iç salgı bezlerinin çalıştırıcılarıdır.Bunlar sebzelerden ve meyvelerden alınır. A vitamini görme işinin olması için; B vitamini sinir sisteminin sağlığı için; C vitamini bedenin hastalıklara karşı direncini arttırmak için; D vitamini kemiklerin sertleşmesini sağlamak için gereklidir.

Tinsel etkiler ;üzüntü ve kaygı gibi duygu ve coşku halinde kişinin iştahı etkilenir.İştahın azalması bedenin zayıflamasına sebep olur.

Diğer Faktörler

Yetiştiği kültür,akrabaları,ailesi,arkadaş çevresi,okulu,ana baba tutumu, doğum sırası, cinsiyet, göç olgusu, boşanmalar.

Anne ve babanın özgeçmişleri ve kendi anne babalarının tutumları onların davranışlarını etkiler. Otoriter aileler çok baskıcı olabilir ve çok hoşgörülü ailelerde vardır bunlar çocuğu etkiler.